అసలేమిటీ హాట్‌లైన్?

రెండు దేశాల మధ్య దౌత్య, సైనికపరమైన ఉద్రిక్తతలు తలెత్తినప్పుడు లేదా సరిహద్దుల్లో అనుకోని సంఘటనలు జరిగినప్పుడు, ఇరు దేశాల నాయకులు లేదా సైనిక ఉన్నతాధికారులు నేరుగా మాట్లాడుకునేందుకు ఒక ప్రత్యేక వ్యవస్థ అందుబాటులో ఉంది. దీనినే 'హాట్‌లైన్'గా వ్యవహరిస్తారు. ముఖ్యంగా ఢిల్లీ-ఇస్లామాబాద్ (భారత్-పాకిస్థాన్) మధ్య ఉన్న హాట్‌లైన్, ఇరు దేశాల మధ్య అత్యవసర సమయాల్లో ప్రత్యక్ష సంభాషణలకు వీలు కల్పిస్తుంది. ఇవాళ ఇరు దేశాల డీజీఎంఓలు ఈ హాట్‌లైన్ ద్వారానే చర్చలు జరిపారు.

అందుబాటులో ఉన్న నివేదికల ప్రకారం, 1971లో భారత్-పాక్ యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత ఈ హాట్‌లైన్ వ్యవస్థను ఏర్పాటు చేశారు. ఈ మార్గం ద్వారా ఢిల్లీలోని సెక్రటేరియట్ భవనం ద్వారా ఇస్లామాబాద్‌లోని ప్రధానమంత్రి కార్యాలయం (పీఎంఓ), డైరెక్టరేట్ జనరల్ ఆఫ్ మిలిటరీ ఆపరేషన్స్ (డీజీఎంఓ) అనుసంధానమై ఉంటుంది. అయితే, ఇరు దేశాల అగ్ర నాయకత్వం కంటే ఎక్కువగా సైనిక ఉన్నతాధికారులు, ప్రత్యేకించి డీజీఎంఓలు దీనిని ఉపయోగించే సందర్భాలు ఉన్నాయి, అయినప్పటికీ దీని వినియోగం చాలా అరుదుగా జరుగుతుందని తెలుస్తోంది.

సైనిక హాట్‌లైన్‌ల ప్రాముఖ్యత

సాధారణంగా, రెండు దేశాల సైనిక దళాలు లేదా రక్షణ శాఖల మధ్య సురక్షితమైన, ప్రత్యక్ష సంభాషణల కోసం సైనిక హాట్‌లైన్‌లను ఏర్పాటు చేస్తారు. సరిహద్దు ప్రాంతాలు, గగనతలం వంటి సున్నితమైన ప్రదేశాలలో ఉద్రిక్తతలను తగ్గించడానికి, ప్రతిష్టంభనలను నివారించడానికి, అపార్థాలను తొలగించడానికి ఈ వ్యవస్థ ఉపయోగపడుతుంది. ముఖ్యంగా కాల్పుల విరమణ ఉల్లంఘనలు జరిగినప్పుడు, పొరపాటున పౌరులు లేదా సైనికులు సరిహద్దు దాటినప్పుడు, అనుకోని సైనిక కదలికలు చోటుచేసుకున్నప్పుడు తక్షణమే సంప్రదించుకునేందుకు ఇది వీలు కల్పిస్తుంది.

ఈ హాట్‌లైన్ ద్వారా జరిగే సంభాషణలలో సాధారణంగా సీనియర్ సైనిక అధికారులు పాల్గొంటారు. భారత్ విషయానికొస్తే, డైరెక్టర్ జనరల్ ఆఫ్ మిలిటరీ ఆపరేషన్స్ (డీజీఎంఓ) స్థాయి అధికారి ఈ బాధ్యతలను నిర్వహిస్తారు. ఈ సంభాషణలు అత్యంత సురక్షితమైన కమ్యూనికేషన్ లైన్ల ద్వారా జరుగుతాయి మరియు వీటిని నిరంతరం పర్యవేక్షిస్తుంటారు. కాల్పుల విరమణ ఉల్లంఘనలను పరిష్కరించడం, ఉద్రిక్తతలను తగ్గించడం, ఇరుపక్షాల మధ్య విశ్వాసాన్ని పెంపొందించే చర్యలు చేపట్టడం, పౌరులకు సంబంధించిన విషయాల్లో సమన్వయం చేసుకోవడం వంటివి హాట్‌లైన్ సంభాషణల ముఖ్య ఉద్దేశ్యాలుగా ఉన్నాయి.

గత చరిత్రను పరిశీలిస్తే, అనేక కీలక సందర్భాల్లో ఈ హాట్‌లైన్ ద్వారా ఇరు దేశాల డీజీఎంవోలు చర్చలు జరిపారు.

* 1991లో ఇరు దేశాల సైన్యాల మధ్య విశ్వాసాన్ని పెంపొందించే చర్యల (Confidence-Building Measures) రూపకల్పనలో భాగంగా ఈ హాట్‌లైన్‌ను ఉపయోగించారు.
* 1997లో వాణిజ్య సంబంధిత అంశాలపై ఇరు దేశాలు పరస్పరం సమాచారం ఇచ్చిపుచ్చుకునేందుకు దీని ద్వారా సంప్రదింపులు జరిపారు.
* 1998లో భారత్ (పోఖ్రాన్-II), పాకిస్థాన్ (చాగై-I & చాగై-II) అణు పరీక్షలు నిర్వహించినప్పుడు, తదనంతర పరిణామాలపై విస్తృతంగా చర్చించేందుకు ఈ హాట్‌లైన్‌ను విరివిగా వాడారు.
* 1999 కార్గిల్ యుద్ధ సమయంలో, ఆ తర్వాత ఉద్రిక్తతలను తగ్గించడానికి, సైనిక స్థానాలను ప్రకటించడానికి ఈ హాట్‌లైన్ ద్వారానే చర్చలు జరిగాయి.
* 2003లో ఇరు దేశాల మధ్య కుదిరిన మొదటి కాల్పుల విరమణ ఒప్పందం అమలులో, నియంత్రణ రేఖ వెంబడి శాంతిని కాపాడటంలో హాట్‌లైన్ సంప్రదింపులు కీలక పాత్ర పోషించాయి.
* 2016 యూరీ దాడి అనంతరం, సరిహద్దుల్లో చేపట్టిన చర్యల గురించి సమాచారం ఇచ్చిపుచ్చుకోవడానికి డీజీఎంవో స్థాయి చర్చలు ఈ హాట్‌లైన్ ద్వారానే జరిగాయి.
* 2021 ఫిబ్రవరి 25న, ఇరు దేశాల డీజీఎంవోలు అన్ని కాల్పుల విరమణ ఒప్పందాలను కచ్చితంగా పాటిస్తామని సంయుక్తంగా అంగీకరించారు. ఈ అవగాహనకు రావడంలో హాట్‌లైన్ చర్చలు కీలకంగా నిలిచాయి.
* 2025 ఏప్రిల్ 30న పాకిస్థాన్ వైపు నుంచి రెచ్చగొట్టే చర్యలు లేకుండా జరిగిన కాల్పుల విరమణ ఉల్లంఘనలపై చర్చించేందుకు డీజీఎంవోలు హాట్‌లైన్‌లో సంప్రదించారు.
* ఆపరేషన్ సిందూర్ తర్వాత పాకిస్థాన్ అకారణంగా కాల్పులకు పాల్పడటం, దానికి భారత్ దీటుగా బదులివ్వడంతో తలెత్తిన పరిస్థితుల నేపథ్యంలో, 2025 మే 10న కాల్పుల విరమణపై అవగాహనకు వచ్చేందుకు హాట్‌లైన్ చర్చలు దోహదపడ్డాయి.

ఇలా అనేక సంక్షోభ సమయాల్లో, ఉద్రిక్తతలను తగ్గించి, నియంత్రణ రేఖ వెంబడి కొంతమేరకైనా శాంతిని నెలకొల్పే ప్రయత్నంలో డీజీఎంవో హాట్‌లైన్ ఒక నమ్మకమైన సంప్రదింపుల మార్గంగా తన ప్రాధాన్యతను నిరూపించుకుంది.

*(గమనిక: ఈ కథనంలోని తేదీలు, సంఘటనలు వివిధ అందుబాటులో ఉన్న నివేదికలు, రికార్డుల ఆధారంగా ఇవ్వబడ్డాయి.)*