India-Pakistan Relations: సింధు నదీ జలాల ఒప్పందం అంటే ఏమిటి? భారత్ తాజా నిర్ణయం పాకిస్థాన్పై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుంది?
- పహల్గాం ఉగ్రదాడి తర్వాత పాక్తో సింధు జలాల ఒప్పందం సస్పెన్షన్.
- ప్రధాని మోదీ నేతృత్వంలోని భేటీలో కీలక నిర్ణయం.
- 1960 నాటి ఒప్పందం, తూర్పు నదులు భారత్కు, పశ్చిమ నదులు పాక్కు.
- నిలిపివేతతో పశ్చిమ నదులపై భారత్కు మరింత స్వేచ్ఛ.
- పాకిస్తాన్ వ్యవసాయం, ఆర్థిక వ్యవస్థపై తీవ్ర ప్రభావం చూపే అవకాశం.
జమ్మూ కాశ్మీర్లోని పహల్గామ్లో పర్యాటకులను లక్ష్యంగా చేసుకుని జరిగిన ఘోర ఉగ్రదాడికి ప్రతిస్పందనగా, భారత్ సంచలన నిర్ణయం తీసుకుంది. దశాబ్దాలుగా పాకిస్థాన్తో అమల్లో ఉన్న సింధు నదీ జలాల ఒప్పందాన్ని తక్షణమే నిలిపివేస్తున్నట్లు (సస్పెండ్ చేస్తున్నట్లు) బుధవారం ప్రకటించింది. ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోదీ, కేంద్ర హోంమంత్రి అమిత్ షా పాల్గొన్న కేబినెట్ భద్రతా వ్యవహారాల కమిటీ సమావేశంలో ఈ కీలక నిర్ణయం తీసుకున్న విషయం తెలిసిందే. పహల్గాం దాడి నేపథ్యంలో ఇస్లామాబాద్పై భారత్ తీసుకున్న కీలక ప్రతిచర్యల్లో ఇది ఒకటి. ఈ నేపథ్యంలో అసలు సింధు జలాల ఒప్పందం అంటే ఏమిటి, దాని నిలిపివేత పాకిస్థాన్పై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుందనేది ఆసక్తికరంగా మారింది.
ఏమిటీ సింధు జలాల ఒప్పందం?
భారత్, పాకిస్థాన్ మధ్య సింధు నదీ వ్యవస్థలోని జలాల పంపిణీ కోసం 1960 సెప్టెంబర్ 19న ప్రపంచ బ్యాంకు మధ్యవర్తిత్వంతో ఈ ఒప్పందం కుదిరింది. అప్పటి భారత ప్రధాని జవహర్లాల్ నెహ్రూ, పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడు ఫీల్డ్ మార్షల్ మహమ్మద్ అయూబ్ ఖాన్ కరాచీలో దీనిపై సంతకాలు చేశారు. సింధు నది, దాని ఐదు ఉపనదులైన జీలం, చీనాబ్, రావి, బియాస్, సట్లెజ్ జలాల వినియోగంపై ఇరు దేశాలకు హక్కులు, బాధ్యతలను ఈ ఒప్పందం నిర్దేశిస్తుంది.
ఒప్పందం ప్రకారం, తూర్పు నదులుగా పరిగణించే రావి, బియాస్, సట్లెజ్లపై (సుమారు 33 మిలియన్ ఎకరాల అడుగుల నీరు) భారత్కు పూర్తి హక్కులు దక్కాయి. వీటి నీటిని భారత్ తన అవసరాలకు అనుగుణంగా వినియోగించుకోవచ్చు. పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్ (సుమారు 135 మిలియన్ ఎకరాల అడుగుల నీరు) జలాలపై పాకిస్థాన్కు ప్రధాన హక్కులు కల్పించారు. అయితే, ఈ పశ్చిమ నదులపై నీటి ప్రవాహానికి పెద్దగా ఆటంకం కలిగించకుండా, నిర్దిష్ట పరిమితులకు లోబడి జలవిద్యుత్, గృహ, వ్యవసాయ అవసరాల కోసం నీటిని వాడుకునేందుకు, ప్రాజెక్టులు నిర్మించుకునేందుకు భారత్కు అనుమతి ఉంది. ఈ ఒప్పందం అమలు, సహకారం, వివాద పరిష్కారం కోసం 'శాశ్వత సింధు కమిషన్' కూడా ఏర్పాటైంది.
నిలిపివేత ప్రభావం ఎలా ఉంటుంది?
ఈ ఒప్పందాన్ని భారత్ తాత్కాలికంగా నిలిపివేయడం వల్ల అనేక చిక్కులు తలెత్తుతాయని, ముఖ్యంగా పాకిస్థాన్పై తీవ్ర ప్రభావం పడుతుందని నిపుణులు విశ్లేషిస్తున్నారు. భారత ఇండస్ వాటర్ కమిషనర్గా గతంలో పనిచేసిన ప్రదీప్ కుమార్ సక్సేనా పీటీఐ వార్తా సంస్థతో మాట్లాడుతూ కీలక విషయాలు వెల్లడించారు. "ఎగువ ప్రవాహ దేశంగా భారత్కు ఇప్పుడు అనేక అవకాశాలున్నాయి. ప్రభుత్వం గట్టిగా నిర్ణయించుకుంటే, భవిష్యత్తులో ఒప్పందం రద్దుకు ఇది తొలి అడుగు కావచ్చు" అని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు. ఒప్పందంలో రద్దుకు స్పష్టమైన నిబంధన లేకపోయినా, వియన్నా ఒప్పందంలోని ఆర్టికల్ 62 ప్రకారం, పరిస్థితుల్లో మౌలిక మార్పులు వస్తే ఒప్పందాన్ని రద్దు చేసుకునే వీలుందని ఆయన గుర్తుచేశారు.
ఒప్పందం నిలిచిపోవడం వల్ల, పశ్చిమ నదులపై (ప్రధానంగా జమ్మూ కాశ్మీర్లో) భారత్ నిర్మించిన/నిర్మించబోయే ప్రాజెక్టుల విషయంలో పాకిస్థాన్ నుంచి వచ్చే అభ్యంతరాలను పరిగణనలోకి తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉండకపోవచ్చని సక్సేనా తెలిపారు. కిషన్గంగ వంటి ప్రాజెక్టుల రిజర్వాయర్ల పూడికతీతకు (ఫ్లషింగ్) ఉన్న ఆంక్షలు కూడా తొలగిపోతాయి. "ప్రస్తుతం ఒప్పందం ప్రకారం, ఫ్లషింగ్ తర్వాత ఆగస్టులోనే రిజర్వాయర్ను నింపాలి. కానీ ఒప్పందం నిలిచిపోతే ఎప్పుడైనా నింపుకోవచ్చు. ఇది పాకిస్థాన్లో పంట కాలంపై ప్రభావం చూపుతుంది" అని ఆయన వివరించారు.
అంతేకాకుండా, పశ్చిమ నదులపై ప్రాజెక్టుల డిజైన్లపై ఉన్న పరిమితులు, రిజర్వాయర్ల నిర్వహణ, నీటి నిల్వపై ఉన్న షరతులు కూడా వర్తించవు. నదుల వరద సమాచారాన్ని పాకిస్థాన్తో పంచుకోవాల్సిన బాధ్యత కూడా భారత్కు ఉండదు. ఇది రుతుపవనాల సమయంలో పాక్కు నష్టం కలిగించవచ్చు. జీలం వంటి నదులపై నీటిని నిల్వ చేసుకునే విషయంలో భారత్కు స్వేచ్ఛ లభిస్తుందని, ఇది కాశ్మీర్ లోయలో వరద నియంత్రణకు ఉపయోగపడుతుందని ఆయన పేర్కొన్నారు. ఒప్పందం ప్రకారం తప్పనిసరి అయిన పాకిస్థాన్ బృందాల తనిఖీ పర్యటనలు కూడా ఆగిపోయే అవకాశం ఉంది.
పాకిస్థాన్పై ప్రభావం ఎలా ఉంటుంది?
భారత్ తాజా నిర్ణయంతో సింధు జలాల ఒప్పందం నిలిచిపోతే, పాకిస్థాన్ తీవ్ర పరిణామాలను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది.
నీటి కొరత: పాకిస్థాన్ వ్యవసాయం, తాగునీటి అవసరాలు, జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తి ప్రధానంగా పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్లపైనే ఆధారపడి ఉన్నాయి. ఈ నదుల నుంచి నీటి ప్రవాహానికి అంతరాయం ఏర్పడితే లేదా తగ్గితే, పాక్లో తీవ్ర నీటి ఎద్దడి ఏర్పడుతుంది. ఇది దేశ ఆహార భద్రతకు, ప్రజల జీవనోపాధికి పెను ముప్పుగా పరిణమిస్తుంది.
ఆర్థిక పతనం: పాకిస్థాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో వ్యవసాయ రంగం అత్యంత కీలకం. నదీ జలాల లభ్యత తగ్గితే పంటలు ఎండిపోయి, ఆహార ఉత్పత్తి దెబ్బతింటుంది. అలాగే, జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తికి ఆటంకం కలిగి విద్యుత్ కొరత ఏర్పడుతుంది. ఇవన్నీ కలిసి పాక్ ఆర్థిక వ్యవస్థను తీవ్ర సంక్షోభంలోకి నెట్టే ప్రమాదం ఉంది.
పెరిగే ఉద్రిక్తతలు: అనేక దశాబ్దాలుగా ఇరు దేశాల మధ్య ఎన్ని ఉద్రిక్తతలున్నా, సింధు జలాల ఒప్పందం విజయవంతంగా కొనసాగుతూ వచ్చింది. దీన్ని ఒక అరుదైన దౌత్య విజయంగా పరిగణిస్తారు. ఇప్పుడు దీనిని భారత్ ఏకపక్షంగా నిలిపివేయడం ద్వైపాక్షిక ఉద్రిక్తతలను మరింత తీవ్రతరం చేస్తుంది, ప్రాంతీయ అస్థిరతకు దారితీసే అవకాశం ఉంది.
దౌత్య, న్యాయపరమైన చిక్కులు: ఈ ఒప్పందంలోనే వివాద పరిష్కార యంత్రాంగాలున్నాయి. భారత్ చర్యతో పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయ మధ్యవర్తిత్వం కోసం, బహుశా ప్రపంచ బ్యాంకు జోక్యం కోసం ప్రయత్నించే అవకాశం ఉంది. ఇది ఇరు దేశాల మధ్య దౌత్యపరమైన పోరుకు దారితీయవచ్చు.
స్వాతంత్ర్యం తర్వాత సింధు బేసిన్ విభజనతో తలెత్తిన నీటి పంపకాల వివాదాన్ని పరిష్కరించిన ఈ ఒప్పందం, దశాబ్దాలుగా ఇరు దేశాల మధ్య ఎన్ని ఉద్రిక్తతలున్నా కొనసాగింది. తాజా పరిణామంతో ఈ చారిత్రక ఒప్పంద భవిష్యత్తు, ఇరు దేశాల సంబంధాలు మరింత సంక్లిష్టంగా మారాయి.
ఏమిటీ సింధు జలాల ఒప్పందం?
భారత్, పాకిస్థాన్ మధ్య సింధు నదీ వ్యవస్థలోని జలాల పంపిణీ కోసం 1960 సెప్టెంబర్ 19న ప్రపంచ బ్యాంకు మధ్యవర్తిత్వంతో ఈ ఒప్పందం కుదిరింది. అప్పటి భారత ప్రధాని జవహర్లాల్ నెహ్రూ, పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడు ఫీల్డ్ మార్షల్ మహమ్మద్ అయూబ్ ఖాన్ కరాచీలో దీనిపై సంతకాలు చేశారు. సింధు నది, దాని ఐదు ఉపనదులైన జీలం, చీనాబ్, రావి, బియాస్, సట్లెజ్ జలాల వినియోగంపై ఇరు దేశాలకు హక్కులు, బాధ్యతలను ఈ ఒప్పందం నిర్దేశిస్తుంది.
ఒప్పందం ప్రకారం, తూర్పు నదులుగా పరిగణించే రావి, బియాస్, సట్లెజ్లపై (సుమారు 33 మిలియన్ ఎకరాల అడుగుల నీరు) భారత్కు పూర్తి హక్కులు దక్కాయి. వీటి నీటిని భారత్ తన అవసరాలకు అనుగుణంగా వినియోగించుకోవచ్చు. పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్ (సుమారు 135 మిలియన్ ఎకరాల అడుగుల నీరు) జలాలపై పాకిస్థాన్కు ప్రధాన హక్కులు కల్పించారు. అయితే, ఈ పశ్చిమ నదులపై నీటి ప్రవాహానికి పెద్దగా ఆటంకం కలిగించకుండా, నిర్దిష్ట పరిమితులకు లోబడి జలవిద్యుత్, గృహ, వ్యవసాయ అవసరాల కోసం నీటిని వాడుకునేందుకు, ప్రాజెక్టులు నిర్మించుకునేందుకు భారత్కు అనుమతి ఉంది. ఈ ఒప్పందం అమలు, సహకారం, వివాద పరిష్కారం కోసం 'శాశ్వత సింధు కమిషన్' కూడా ఏర్పాటైంది.
నిలిపివేత ప్రభావం ఎలా ఉంటుంది?
ఈ ఒప్పందాన్ని భారత్ తాత్కాలికంగా నిలిపివేయడం వల్ల అనేక చిక్కులు తలెత్తుతాయని, ముఖ్యంగా పాకిస్థాన్పై తీవ్ర ప్రభావం పడుతుందని నిపుణులు విశ్లేషిస్తున్నారు. భారత ఇండస్ వాటర్ కమిషనర్గా గతంలో పనిచేసిన ప్రదీప్ కుమార్ సక్సేనా పీటీఐ వార్తా సంస్థతో మాట్లాడుతూ కీలక విషయాలు వెల్లడించారు. "ఎగువ ప్రవాహ దేశంగా భారత్కు ఇప్పుడు అనేక అవకాశాలున్నాయి. ప్రభుత్వం గట్టిగా నిర్ణయించుకుంటే, భవిష్యత్తులో ఒప్పందం రద్దుకు ఇది తొలి అడుగు కావచ్చు" అని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు. ఒప్పందంలో రద్దుకు స్పష్టమైన నిబంధన లేకపోయినా, వియన్నా ఒప్పందంలోని ఆర్టికల్ 62 ప్రకారం, పరిస్థితుల్లో మౌలిక మార్పులు వస్తే ఒప్పందాన్ని రద్దు చేసుకునే వీలుందని ఆయన గుర్తుచేశారు.
ఒప్పందం నిలిచిపోవడం వల్ల, పశ్చిమ నదులపై (ప్రధానంగా జమ్మూ కాశ్మీర్లో) భారత్ నిర్మించిన/నిర్మించబోయే ప్రాజెక్టుల విషయంలో పాకిస్థాన్ నుంచి వచ్చే అభ్యంతరాలను పరిగణనలోకి తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉండకపోవచ్చని సక్సేనా తెలిపారు. కిషన్గంగ వంటి ప్రాజెక్టుల రిజర్వాయర్ల పూడికతీతకు (ఫ్లషింగ్) ఉన్న ఆంక్షలు కూడా తొలగిపోతాయి. "ప్రస్తుతం ఒప్పందం ప్రకారం, ఫ్లషింగ్ తర్వాత ఆగస్టులోనే రిజర్వాయర్ను నింపాలి. కానీ ఒప్పందం నిలిచిపోతే ఎప్పుడైనా నింపుకోవచ్చు. ఇది పాకిస్థాన్లో పంట కాలంపై ప్రభావం చూపుతుంది" అని ఆయన వివరించారు.
అంతేకాకుండా, పశ్చిమ నదులపై ప్రాజెక్టుల డిజైన్లపై ఉన్న పరిమితులు, రిజర్వాయర్ల నిర్వహణ, నీటి నిల్వపై ఉన్న షరతులు కూడా వర్తించవు. నదుల వరద సమాచారాన్ని పాకిస్థాన్తో పంచుకోవాల్సిన బాధ్యత కూడా భారత్కు ఉండదు. ఇది రుతుపవనాల సమయంలో పాక్కు నష్టం కలిగించవచ్చు. జీలం వంటి నదులపై నీటిని నిల్వ చేసుకునే విషయంలో భారత్కు స్వేచ్ఛ లభిస్తుందని, ఇది కాశ్మీర్ లోయలో వరద నియంత్రణకు ఉపయోగపడుతుందని ఆయన పేర్కొన్నారు. ఒప్పందం ప్రకారం తప్పనిసరి అయిన పాకిస్థాన్ బృందాల తనిఖీ పర్యటనలు కూడా ఆగిపోయే అవకాశం ఉంది.
పాకిస్థాన్పై ప్రభావం ఎలా ఉంటుంది?
భారత్ తాజా నిర్ణయంతో సింధు జలాల ఒప్పందం నిలిచిపోతే, పాకిస్థాన్ తీవ్ర పరిణామాలను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది.
నీటి కొరత: పాకిస్థాన్ వ్యవసాయం, తాగునీటి అవసరాలు, జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తి ప్రధానంగా పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్లపైనే ఆధారపడి ఉన్నాయి. ఈ నదుల నుంచి నీటి ప్రవాహానికి అంతరాయం ఏర్పడితే లేదా తగ్గితే, పాక్లో తీవ్ర నీటి ఎద్దడి ఏర్పడుతుంది. ఇది దేశ ఆహార భద్రతకు, ప్రజల జీవనోపాధికి పెను ముప్పుగా పరిణమిస్తుంది.
ఆర్థిక పతనం: పాకిస్థాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో వ్యవసాయ రంగం అత్యంత కీలకం. నదీ జలాల లభ్యత తగ్గితే పంటలు ఎండిపోయి, ఆహార ఉత్పత్తి దెబ్బతింటుంది. అలాగే, జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తికి ఆటంకం కలిగి విద్యుత్ కొరత ఏర్పడుతుంది. ఇవన్నీ కలిసి పాక్ ఆర్థిక వ్యవస్థను తీవ్ర సంక్షోభంలోకి నెట్టే ప్రమాదం ఉంది.
పెరిగే ఉద్రిక్తతలు: అనేక దశాబ్దాలుగా ఇరు దేశాల మధ్య ఎన్ని ఉద్రిక్తతలున్నా, సింధు జలాల ఒప్పందం విజయవంతంగా కొనసాగుతూ వచ్చింది. దీన్ని ఒక అరుదైన దౌత్య విజయంగా పరిగణిస్తారు. ఇప్పుడు దీనిని భారత్ ఏకపక్షంగా నిలిపివేయడం ద్వైపాక్షిక ఉద్రిక్తతలను మరింత తీవ్రతరం చేస్తుంది, ప్రాంతీయ అస్థిరతకు దారితీసే అవకాశం ఉంది.
దౌత్య, న్యాయపరమైన చిక్కులు: ఈ ఒప్పందంలోనే వివాద పరిష్కార యంత్రాంగాలున్నాయి. భారత్ చర్యతో పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయ మధ్యవర్తిత్వం కోసం, బహుశా ప్రపంచ బ్యాంకు జోక్యం కోసం ప్రయత్నించే అవకాశం ఉంది. ఇది ఇరు దేశాల మధ్య దౌత్యపరమైన పోరుకు దారితీయవచ్చు.
స్వాతంత్ర్యం తర్వాత సింధు బేసిన్ విభజనతో తలెత్తిన నీటి పంపకాల వివాదాన్ని పరిష్కరించిన ఈ ఒప్పందం, దశాబ్దాలుగా ఇరు దేశాల మధ్య ఎన్ని ఉద్రిక్తతలున్నా కొనసాగింది. తాజా పరిణామంతో ఈ చారిత్రక ఒప్పంద భవిష్యత్తు, ఇరు దేశాల సంబంధాలు మరింత సంక్లిష్టంగా మారాయి.
