రాజ్యాంగ విలువలే నాకు మార్గదర్శి.. వీడ్కోలు ప్రసంగంలో జస్టిస్ గవాయ్

భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తి (సీజేఐ) జస్టిస్ భూషణ్ రామకృష్ణ గవాయ్ నవంబర్ 23, 2025న పదవీ విరమణ చేయనున్న నేపథ్యంలో, సుప్రీంకోర్టు బార్ అసోసియేషన్ (SCBA) ఆధ్వర్యంలో శుక్రవారం సాయంత్రం ఘనంగా ఆయనకు వీడ్కోలు కార్యక్రమం జరిగింది. 

ఈ సందర్భంగా జస్టిస్ గవాయ్ తన సుదీర్ఘ ప్రస్థానాన్ని, ఎదుర్కొన్న సవాళ్లను, తన న్యాయవాద, న్యాయమూర్తి వృత్తిలోని అనుభవాలను గుర్తుచేసుకుని భావోద్వేగ ప్రసంగం చేశారు. ఒక సామాన్య మురికివాడలోని మున్సిపల్ పాఠశాలలో చదువుకున్న తాను, దేశ అత్యున్నత న్యాయస్థానానికి ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా ఎదగడం కేవలం భారత రాజ్యాంగం కల్పించిన గొప్ప అవకాశం వల్లే సాధ్యమైందని ఆయన అన్నారు.

సుప్రీంకోర్టు ఆడిటోరియంలో జరిగిన ఈ కార్యక్రమానికి తదుపరి సీజేఐగా బాధ్యతలు స్వీకరించనున్న జస్టిస్ సూర్యకాంత్, సుప్రీంకోర్టు, వివిధ హైకోర్టుల న్యాయమూర్తులు, అటార్నీ జనరల్ ఆర్. వెంకటరమణి, సొలిసిటర్ జనరల్ తుషార్ మెహతా, సుప్రీంకోర్టు బార్ అసోసియేషన్ అధ్యక్షుడు వికాస్ సింగ్, సీనియర్ న్యాయవాదులు, జస్టిస్ గవాయ్ కుటుంబ సభ్యులు హాజరయ్యారు. జస్టిస్ గవాయ్ ప్రసంగానికి ముందు, సభ మొత్తం లేచి నిలబడి చప్పట్లతో ఘనంగా అభినందనలు తెలియజేసింది.

అంబేడ్కర్ స్ఫూర్తితో నా ప్రయాణం

జస్టిస్ గవాయ్ తన ప్రసంగంలో తన నేపథ్యాన్ని గుర్తుచేసుకున్నారు. "మా నాన్న డాక్టర్ బీఆర్ అంబేడ్కర్ ఉద్యమంలో క్రియాశీలకంగా పాల్గొనేవారు. దాంతో నా చిన్నతనం నుంచే రాజ్యాంగ విలువలు నా మనసులో బలంగా నాటుకుపోయాయి. ఒక మురికివాడలోని మున్సిపల్ స్కూల్‌లో నా విద్యాభ్యాసం ప్రారంభమైంది. అప్పట్లో నేనీ స్థాయికి చేరుకుంటానని కలలో కూడా ఊహించలేదు. ఒక పబ్లిక్ సెక్టార్ కంపెనీలో మేనేజర్‌గా బంగ్లా సంపాదించాలని మాత్రమే కలలు కన్నాను. కానీ విధి, భారత రాజ్యాంగం నన్ను ఈ అత్యున్నత స్థానంలో నిలబెట్టాయి" అని ఆయన పేర్కొన్నారు.

తన 41 ఏళ్ల న్యాయవాద, న్యాయమూర్తి ప్రస్థానంలో రాజ్యాంగంలోని సమానత్వం, న్యాయం, స్వేచ్ఛ, సౌభ్రాతృత్వం వంటి సూత్రాలే తనకు మార్గనిర్దేశం చేశాయని తెలిపారు. ముఖ్యంగా అంబేడ్కర్ చేసిన హెచ్చరికలను ఆయన ప్రస్తావించారు. "రాజకీయ న్యాయంతో పాటు సామాజిక, ఆర్థిక అసమానతలను తొలగించకపోతే, మనం ఎంతో కష్టపడి నిర్మించుకున్న ప్రజాస్వామ్య సౌధం పేకమేడలా కూలిపోతుందని అంబేడ్కర్ హెచ్చరించారు. ఆ మాటలను స్ఫూర్తిగా తీసుకుని నా ప్రయాణంలో సామాజిక న్యాయానికి పెద్దపీట వేశాను" అని జస్టిస్ గవాయ్ వివరించారు.

పర్యావరణం, సామాజిక న్యాయంపై కీలక తీర్పులు

న్యాయమూర్తిగా తన ప్రయాణంలో పర్యావరణ పరిరక్షణ, సామాజిక న్యాయం తనకు అత్యంత ముఖ్యమైన అంశాలని జస్టిస్ గవాయ్ తెలిపారు. "పర్యావరణ పరిరక్షణకు సంబంధించి గడిచిన మూడేళ్లలో సుమారు 18 తీర్పులు వెలువరించాను. వందలాది ఉత్తర్వులు జారీ చేశాను. పూణెలోని రిజర్వ్ ఫారెస్ట్ భూమిని కాపాడటం నుంచి, థార్ ఎడారి విస్తరించకుండా అడ్డుకట్ట వేసే ఆరావళి పర్వతాల పరిరక్షణ వరకు అనేక కేసులను పరిష్కరించగలిగాను" అని ఆయన గుర్తుచేసుకున్నారు.

"బుల్డోజర్ జస్టిస్"గా ప్రాచుర్యం పొందిన తీర్పును ఆయన ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించారు. "ఒక వ్యక్తి నేరానికి పాల్పడ్డాడనే అనుమానంతో లేదా శిక్ష పడినంత మాత్రాన, అతని కుటుంబ సభ్యులు నివసించే ఇంటిని కూల్చివేయడం సరికాదు. నివాస హక్కు ప్రాథమిక హక్కు అని ఆ తీర్పులో స్పష్టం చేశాం" అని ఆయన తెలిపారు. రిజర్వేషన్లలో ఉప వర్గీకరణపై తాను ఇచ్చిన తీర్పును సమర్థించుకున్నారు. "ఒక చీఫ్ సెక్రటరీ కొడుకుతో ఒక వ్యవసాయ కూలీ కొడుకు సమానంగా పోటీ పడగలడా? అసమానులను సమానంగా చూడటం అసమానతను మరింత పెంచుతుంది. అందుకే వెనుకబడిన వారికి ప్రత్యేక పరిగణన అవసరం" అని తన తీర్పు వెనుక ఉన్న తర్కాన్ని వివరించారు.

బార్, బెంచ్ సంబంధాలు.. యువ న్యాయవాదులకు ప్రోత్సాహం

న్యాయవ్యవస్థ అనే బంగారు రథానికి బార్, బెంచ్ రెండు చక్రాలని తాను బలంగా నమ్ముతానని జస్టిస్ గవాయ్ అన్నారు. బార్ అసోసియేషన్ డిమాండ్లను నెరవేర్చడంలో తాను, జస్టిస్ సూర్యకాంత్, జస్టిస్ మహేశ్వరి ఎంతో కృషి చేశామని తెలిపారు. యువ న్యాయవాదులను ప్రోత్సహించడం తన బాధ్యతగా భావించానని, వారికి అవకాశాలు కల్పించేందుకు సీనియర్ న్యాయవాదులను మెన్షనింగ్ నుంచి కూడా కొంతకాలం నిలువరించానని గుర్తుచేసుకున్నారు.

తన పదవీకాలంలో సహచర న్యాయమూర్తులు, సుప్రీంకోర్టు రిజిస్ట్రీ, తన వద్ద పనిచేసిన లా క్లర్కులు, తన కుటుంబ సభ్యులు అందించిన సహకారాన్ని మరువలేనన్నారు. ముఖ్యంగా తన భార్య డాక్టర్ తేజస్విని, పిల్లలు ఎంతో త్యాగం చేశారని భావోద్వేగంగా చెప్పారు. భవిష్యత్తులో తన సొంత జిల్లాలోని గిరిజనుల కోసం పనిచేయాలనే ఆలోచన ఉందని తెలిపారు.

"మీరు ఎవరికైనా మంచి చేయగలిగితే చేయండి. ఒకవేళ చేయలేకపోతే, కనీసం శత్రువుకు కూడా హాని తలపెట్టకండి" అని తన తండ్రి చెప్పిన మాటలను, జాన్ వెస్లీ చెప్పిన స్ఫూర్తిదాయక సూక్తులను ఉటంకిస్తూ జస్టిస్ గవాయ్ తన ప్రసంగాన్ని ముగించారు. అనంతరం, తదుపరి సీజేఐ జస్టిస్ సూర్యకాంత్, బార్ అసోసియేషన్ ప్రతినిధులు జస్టిస్ గవాయ్‌ను ఘనంగా సత్కరించారు.